Hiện nay, các cửa khẩu biên giới bộ tuyến Việt Nam-Trung Quốc không chỉ là cửa ngõ du lịch, mà còn đóng vai trò quan trọng trong hoạt động xuất, nhập khẩu của hai quốc gia. Chính vì vậy, việc xây dựng cửa khẩu thông minh là một trong những giải pháp hữu hiệu để tăng cường hiệu quả quản lý, bảo vệ biên giới và thúc đẩy hoạt động thương mại biên mậu giữa Việt Nam và Trung Quốc. Việc nâng cấp các cửa khẩu, xây dựng các cửa khẩu thành cửa khẩu thông minh sẽ mang lại nhiều tác động tích cực cho phát triển kinh tế của cả hai nước và là một bước tiến quan trọng trong việc tăng cường hợp tác giữa hai quốc gia láng giềng trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm, chống buôn lậu và gian lận thương mại tại các cửa khẩu.

Cửa khẩu thông minh là mô hình quản lý tích hợp công nghệ số hiện đại vào toàn bộ quy trình vận hành tại cửa khẩu, từ kiểm soát người, phương tiện đến hàng hóa xuất nhập cảnh – xuất nhập khẩu. Mô hình này ứng dụng các công nghệ lõi như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data), nhận diện sinh trắc học, hệ thống giám sát thông minh và nền tảng quản lý số hóa liên thông đa ngành. Nhờ đó, thủ tục được rút ngắn, tính minh bạch được nâng cao, hạn chế tiếp xúc trực tiếp, phòng ngừa rủi ro; đồng thời tăng cường khả năng giám sát, phát hiện và ngăn chặn hiệu quả các hành vi buôn lậu, vận chuyển hàng cấm, gian lận thương mại, xuất nhập cảnh trái phép và tội phạm qua biên giới.

Trong Báo cáo chính trị trình bày trước Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh lần thứ XVI, nhiệm kỳ 2025-2030, đồng chí Trịnh Thị Minh Thanh, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh, đã nhấn mạnh phát triển cửa khẩu thông minh tại Móng Cái là một trong những khâu đột phá quan trọng. Đây sẽ là cơ sở chính trị vững chắc để đẩy nhanh quá trình triển khai mô hình cửa khẩu thông minh, góp phần thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động xuất nhập cảnh, xuất nhập khẩu hàng hoá giữa 2 nước Việt Nam - Trung Quốc trong thời gian tới.

Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh lần thứ XVI, nhiệm kỳ 2025- 2030 thống nhất 5 nhiệm vụ trọng tâm, 3 khâu đột phá. Trong đó, tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đẩy mạnh thu hút và trọng dụng nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển; nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ; tiếp tục hoàn thiện đồng bộ kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, đa phương thức kết nối liên tỉnh, liên vùng; đẩy mạnh phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, phát triển kinh tế tư nhân, hạ tầng công nghệ để thúc đẩy phát triển kinh tế số, du lịch biển, kinh tế biển, chuyển đổi xanh, chuyển đổi năng lượng, phát triển đặc khu Vân Đồn - đặc khu kinh tế thế hệ mới và cửa khẩu thông minh tại Móng Cái; phát triển nền văn hóa giàu bản sắc Quảng Ninh, gắn với xây dựng và phát triển công nghiệp văn hóa, kinh tế di sản, kinh tế đêm, kinh tế đô thị. 

Trước đó, thành phố Móng Cái trước đây đã thực hiện quá trình nghiên cứu mô hình cửa khẩu thông minh tại cặp Cửa khẩu quốc tế Móng Cái (Việt Nam) - Đông Hưng (Trung Quốc) (khu vực Bắc Luân I và Bắc Luân II). 

Các nội dung của mô hình bám sát Thỏa thuận khung hợp tác thí điểm xây dựng cửa khẩu thông minh Móng Cái (Việt Nam) – Đông Hưng (Trung Quốc) và thí điểm xây dựng khu hợp tác kinh tế qua biên giới Móng Cái (Việt Nam) - Đông Hưng (Trung Quốc) giữa Tỉnh ủy Quảng Ninh, Đảng Cộng sản Việt Nam và Khu ủy Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, Đảng Cộng sản Trung Quốc ký kết ngày 12/4/2025.

Trên thực tế, cửa khẩu quốc tế (CKQT) Móng Cái đang hoạt động theo mô hình cửa khẩu thông minh. Đây là một trong những cửa khẩu đầu tiên tại Việt Nam được đầu tư và nâng cấp để trở thành cửa khẩu thông minh. 

Hiện nay, cửa khẩu Quốc tế Móng Cái đã được trang bị các hệ thống công nghệ hiện đại như: Hệ thống quản lý và kiểm soát hàng hóa tự động; Hệ thống đọc mã vạch và mã QR; Hệ thống camera giám sát và nhận dạng khuôn mặt; Hệ thống quản lý và kiểm soát phương tiện tự động. Những hệ thống này đã giúp tăng cường hiệu quả quản lý và kiểm soát tại cửa khẩu, giảm thiểu thời gian và chi phí cho các hoạt động giao thương. CKQT Móng Cái cũng đã được kết nối với hệ thống cửa khẩu thông minh của thành phố Đông Hưng, Trung Quốc, giúp tăng cường hợp tác và giao thương giữa hai nước.

Đồng thời, tăng cường đảm bảo an ninh, an toàn, phát hiện, ngăn chặn các hành vi bất hợp pháp, kiểm tra và quản lý phương tiện một cách nhanh chóng và chính xác. Điều này đã giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho các hoạt động giao thương, đồng thời, siết chặt an ninh, an toàn cho người, hàng hóa và phương tiện. Cùng với đó, tại các cửa khẩu cũng đã có nhiều đổi mới trong công tác quản lý, vận hành.

Đơn cử, tại cửa khẩu Bắc Luân II, Công ty cổ phần xuất nhập khẩu Quốc tế Tân Đại Dương (Móng Cái - Việt Nam) và Tập Đoàn Kiểm Nghiệm Trung Quốc - Công ty TNHH Quảng Tây, Chi nhánh Đông Hưng (Trung Quốc) đã hợp tác đầu tư xây dựng Phòng thí nghiệm, kiểm nghiệm chất lượng nông, lâm, thuỷ sản tại khu vực dự án đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật dịch vụ - thương mại Trạm kiểm soát liên ngành Cầu Bắc Luân II, góp phần đẩy mạnh xuất nhập khẩu và giao thương hàng hóa, xuất khẩu hàng hóa là nông, lâm, thủy sản sang Trung Quốc. Trong đó có đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng hoa quả, thực phẩm động thực vật khác, góp phần giảm thời gian thông quan hàng hóa xuất khẩu; từ đó giúp các doanh nghiệp xuất nhập khẩu giảm bớt các chi phí liên quan đến việc kiểm nghiệm và truy xuất hàng hóa xuất khẩu, đẩy mạnh kim ngạch xuất khẩu hàng hóa từ Việt Nam sang thị trường Trung Quốc.

Cặp cửa khẩu Móng Cái- Đông Hưng phía Móng Cái hiện nằm trọn vẹn trên địa bàn phường Móng Cái 1, do vậy, trách nhiệm tiếp nối quá trình xây dựng cửa khẩu thông minh đã và đang được địa phương nghiêm túc thực hiện với quyết tâm cao nhất. Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ phường Móng Cái 1,  nhiệm kỳ 2025- 2030 cũng đã xác định một trong những nhiệm vụ trọng tâm cho Móng Cái 1 đó là “xây dựng trung tâm logistics gắn với cửa khẩu thông minh.” Từ đó, đề ra chương trình hành động cụ thể, giao Đảng bộ UBND phường xây dựng, thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp, trong đó, tập trung phát triển kinh tế cửa khẩu, kinh tế biển, kinh tế ban đêm theo Quyết định 1129/QĐ-TTg, ngày 27/7/2020 của Thủ tướng Chính phủ. Cụ thể hóa Quy hoạch chung xây dựng KKT cửa khẩu Móng Cái đến năm 2040 theo Quyết định 368/QĐ-TTg ngày 16/3/2021, phát triển KKT cửa khẩu Móng Cái là một trong tám KKT cửa khẩu trọng điểm của cả nước, hoàn thiện đồng bộ hạ tầng thương mại biên giới Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 theo Quyết định số 259/QĐ-TTg ngày 25/02/2021. Tập trung phối hợp với Ban quản lý Khu kinh tế Quảng Ninh đẩy nhanh tiến độ phê duyệt quy hoạch phân khu A3 khu hợp tác kinh tế thuộc Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái đã được Ban quản lý Khu kinh tế Quảng Ninh phê duyệt nhiệm vụ quy hoạch tại Quyết định số 169/QĐ-BQLKKT ngày 25/7/2025. Rà soát các dự án khu công nghiệp, cụm công nghiệp trên địa bàn, đồng thời rà soát báo cáo UBND tỉnh cập nhật, điều chỉnh đồng bộ với quy hoạch tỉnh Quảng Ninh thời kỳ 2021-2030, Quy hoạch chung xây dựng Khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái đến năm 2030, điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất phường Móng Cái 1 thời kỳ 2021-2030. Phối hợp với sở, ngành để thu hút đầu tư dự án Cụm công nghiệp số 01, 02 Lục Lầm, Tổ hợp công nghiệp phía nam sông Lục Lầm và dự án Khu công nghiệp phía Bắc sông Lục Lầm. Phát triển dịch vụ tổng hợp hiện đại ngày càng giữ vai trò chủ đạo; xây dựng phường trở thành trung tâm logistics. Hoàn thành và đưa vào vận hành cửa khẩu thông minh; Thúc đẩy hoạt động thương mại biên giới, xuất nhập khẩu, dịch vụ vận tải đa phương thức, logistics. Thúc đẩy phát triển thương mại biên mậu và dịch vụ Logistics...

Với quyết tâm chính trị cao, xác định được rõ những tác động tích cực, toàn diện từ thúc đẩy xây dựng cửa khẩu thông minh tại phường Móng Cái 1 và với những hành động cụ thể ngay từ khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, tin tưởng rằng, mô hình này sớm vận hành đồng bộ để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng mạnh và thúc đẩy XNC, thương mại hàng hóa xuyên biên giới Việt – Trung.