Ngày 19/2/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có chuyến thăm Đảng bộ và nhân dân tỉnh Hải Ninh. Tại thị xã Móng Cái,  ngay sau khi máy bay hạ cánh xuống khu vực sân bay (thường gọi là sân bay đất  - Nay là Khu đô thị Green Park - xã Hải Xuân), Người đã trực tiếp yêu cầu được đến thăm Trạm Hải quan cửa khẩu Bắc Luân và sang thăm thị trấn Đông Hưng - Trung Quốc.

Trong bộ trang phục ka-ki trắng quen thuộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh dẫn đầu đoàn cán bộ đi thẳng lên cầu Bắc Luân, tiến sang Trạm Hải quan cửa khẩu Trung Quốc để sang thăm nhân dân Đông Hưng. Khi đi qua Trạm Hải quan, Bác đã dừng lại, vỗ tay vào túi áo ngực, vui vẻ nói: “Bác không có hàng hóa gì đâu nhé”. Sau khi qua cây cầu hữu nghị nối liền biên giới hai nước, Bác ghé thăm một trường học gần đường biên giới, Bác ân cần thăm hỏi thầy trò và chia kẹo cho các cháu học sinh. Để ghi nhớ sự kiện vị nguyên thủ quốc gia lân cận đến thăm trường học ở nước mình, thành phố Đông Hưng đã cho xây dựng một lầu tưởng niệm Bác Hồ gần khu vực sông Bắc Luân.

Cũng trong thời gian lưu lại Móng Cái, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dành thời gian đến thăm một số địa điểm như HTX nông nghiệp Soáy Nguồn; Trại trồng cây xã Đoan Tĩnh; trường tiểu học Lê Văn Tám và Xưởng gốm, sứ Móng Cái. Đặc biệt tại sân vận động thị xã, ngày 20 tháng 02 năm 1960, Người đã dự cuộc mít tinh và nói chuyện thân mật với đông đảo nhân dân các dân tộc và cán bộ, đảng viên tỉnh Hải Ninh …..

Sự kiện ngày 19/2/1960, chủ tịch Hồ Chí Minh đã tới thăm Đảng bộ và nhân dân Móng Cái và đi qua cầu biên giới, thăm nhân dân Đông Hưng, Trung Quốc là một sự kiện lịch sử có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là nguồn cổ vũ, động viên cán bộ và nhân dân các dân tộc trên địa bàn Thành phố Móng Cái ra sức phấn đấu lao động sản xuất, hoàn thành kế hoạch ba năm (1958-1960) của địa phương, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu chung của toàn dân tộc là xây dựng CNXH ở Miền Bắc và đấu tranh thống nhất đất nước ở Miền Nam.           

Được biết, dự án xây dựng nhà lưu niệm, bia ghi dấu sự kiện Bác Hồ thăm cửa khẩu Bắc Luân, Móng Cái và sang thăm nhân dân Đông Hưng, Trung Quốc năm 1960 được UBND Thành phố Móng Cái phê duyệt Báo cáo kinh tế kỹ thuật tại Quyết định số 5225/QĐ - UBND ngày 31/10/2017, với tổng diện tích: 261 m2. Tổng mức đầu tư: 6,3 tỷ đồng. Công trình được triển khai đầu tư xây dựng từ tháng 6/2018 và khánh thành và đưa vào sử dụng vào ngày 19/5/2019 nhân dịp kỷ niệm 129 năm ngày sinh của Bác.

Khu nhà lưu niệm Bác Hồ nằm trong khuôn viên Ban quản lý Cửa khẩu Quốc tế Móng Cái, có tổng diện tích khuôn viên là 261m2,. Trong đó, công trình nhà lưu niệm có diện tích 88m2 được xây theo hình tròn với 3 cửa ra vào. Công trình thiết kế mỹ thuật gồm 3 phần chính: Tầng đế cao 3,75m, thân nhà cao 3,4m, đỉnh mái hình bông sen cao 2,55m. Công trình được thiết kế như một đài sen đang tỏa hương trong lòng thành phố nơi địa đầu biên cương của Tổ quốc. Nhà lưu niệm lấy hình tượng hoa sen bởi hoa sen - một hình tượng có ý nghĩa hết sức đặc biệt đối với người Việt Nam. Là Quốc hoa, Hoa sen biểu hiện cho sự khai sáng và hoàn mỹ, vừa đời thường lại vừa cao quý, linh thiêng… Hoa sen cũng là một loài hoa gắn liền với quê hương của Bác; Từ tình cảm thiêng liêng với Bác, Nhà lưu niệm lấy ý tưởng thiết kế từ hoa Sen gắn với hình ảnh Bác Hồ, là biểu tượng cho sức mạnh truyền thống, ý chí vươn lên, mãnh liệt, kiên cường, sự thuần khiết của con người Việt Nam. 

Nhà lưu niệm được bố trí  04 khu vực không gian tương ứng với 04 chủ đề, trong đó: khối 1 và 2 là những hình ảnh ghi lại sự kiện Bác Hồ về thăm Móng Cái năm 1960; khối 3 là không gian trưng bày các hình ảnh ghi lại sự kiện Bác Hồ sang thăm Đông Hưng và công trình lầu tưởng niệm Bác Hồ; Khối 4 là không gian giới thiệu về sự kiện Bác đến thăm các lực lượng làm việc tại Trạm Hải quan cửa khẩu Bắc Luân. 

Công trình Nhà lưu niệm Bác Hồ là nơi thể hiện tình cảm, lòng biết ơn của cán bộ, nhân dân thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh đối với Bác Hồ kính yêu; là một trong những nơi giới thiệu với du khách trong và ngoài nước về Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người anh hùng giải phóng dân tộc, Nhà văn hoá kiệt xuất của Việt Nam đã được tổ chức giáo dục, khoa học và văn hoá Liên hiệp quốc (UNESCO) vinh danh trên toàn thế giới trong thế kỷ XX.

Nhà lưu niệm Bác Hồ thuộc di tích Địa điểm ghi dấu sự kiện Bác Hồ qua Trạm hải quan cửa khẩu Bắc Luân, thăm nhân dân Đông Hưng - Trung Quốc là một trong những địa chỉ đỏ trong việc giáo dục truyền thống, đạo đức cho thế hệ trẻ, thể hiện sự thành kính và  biết ơn sâu sắc của các thế hệ cán bộ và nhân dân các dân tộc trên địa bàn Thành phố Móng Cái đối với vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc. Đồng thời, góp phần củng cố thêm tình hữu nghị, truyền thống giữa hai nước Việt Nam - Trung Quốc. 

Tại Quyết định số 2255/QĐ - UBND về việc “Phê duyệt Đề án phát triển du lịch thành phố Móng Cái đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”,  UBND TP Móng Cái vừa thông qua đã xác định sản phẩm vật thể tập trung bảo tồn, phát huy giá trị các di tích gắn với lập hồ sơ khoa học xếp hạng; phát huy hiệu quả hoạt động di tích Nhà lưu niệm Bác Hồ tại Cửa khẩu Quốc tế Móng Cái; các cột mốc 1369, 1378, 1367, 1368, 1347...với ý nghĩa lịch sử và giá trị giáo dục sâu sắc đó di tích Nhà lưu niệm Bác Hồ sẽ là điểm đến trong hành trình du lịch không thể bỏ qua khi du khách đến với TP Móng Cái./.

(Bài viết có sử dụng tư liệu do Phòng VH - TT TP Móng Cái cung cấp)