Việc ăn Tết nay tuy đã khác nhiều so với Tết xưa, mâm cỗ đón năm mới cũng có thêm nhiều món ăn phong phú, đa dạng hơn. Nhưng ở thời nào, “hồn Tết” vẫn luôn được giữ lại ở những món ăn truyền thống, gợi lên không khí cổ truyền của dân tộc.

Từ sau Tết Ông Táo 23 Tháng Chạp, người ta bắt đầu sắm sửa chuẩn bị ăn Tết. Chỉ riêng việc bày biện, nấu cỗ Tết đã chiếm rất nhiều thời gian, nhưng tất cả các thành viên trong nhà chẳng ai kêu ca gì, có lẽ bởi cái không khí rộn ràng, háo hức đã át đi mọi mệt nhọc. Từ ngày 27 đến 30, con lợn được mổ, gà Tết được nhốt riêng, những thức khác như gạo nếp, các loại đồ khô măng miến mộc nhĩ cũng sẵn sàng.

Mâm cơm ngày Tết truyền thống thường được chuẩn bị công phu và kỹ càng

Thịt lợn và thịt gà là thức ăn mặn không thể thiếu cho mâm cỗ Tết truyền thống, đặc biệt dành để cúng bái tổ tiên. Thịt lợn là giống lợn quê, nhà nuôi từ đầu năm, cân nặng chỉ khoảng 50-60 kg  nhưng thịt rất ngon và chắc. Vùng Móng Cái có giống lợn đặc sản nổi tiếng, lợn mán của người miền Đông cũng có tiếng thơm ngon. Thịt lợn chế biến thành nhiều món khác nhau, từ luộc, nấu đông cho đến làm nguyên liệu cho bánh chưng, xương hầm canh,... Gà phải luộc nguyên con, da vàng ruộm và căng bóng, bày biện đẹp mắt để giữa mâm cỗ cúng.

Từ thịt tươi, người ta chế ra món giò để đổi hương vị và để dành được lâu hơn. Thịt thăn giã nhuyễn gói thành giò lụa, giò thủ từ thủ lợn, giò xào có thêm mộc nhĩ, nấm hương.  Khoanh giò tròn cắt thành 8 miếng xòe như cánh hoa đẹp mắt. Cũng thịt đó, cuộn thành miếng và đem nướng, lại có món chả quế thơm lừng

Giò lụa được chế biến từ thịt lợn nhưng để được lâu và tiện sử dụng

Không có bánh chưng không thành Tết, bánh chưng là món Tết cơ bản, vừa để cúng ông bà tiên tổ, vừa để cả nhà thưởng thức. Món bánh truyền lại từ thời các vua Hùng là sự kết hợp hài hòa của trời đất, âm dương. Tết xưa nhà nào cũng phải gói bánh chưng, nồi bánh đỏ lửa đến tận đêm 30. Gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn gói trong lá dong vuông vức, luộc thật rền lửa, ăn suốt những ngày Tết, ăn đến tận rằm, bánh cứng thì luộc lại hoặc rán, có thêm vị ngon khác.

Bánh chưng gói vuông tượng trưng cho đất, là thứ bánh không thể thiếu của ngày Tết cổ truyền

Khắp nông thôn, thành thị Quảng Ninh, người ta ăn tết theo truyền thống chung của đồng bào miền Bắc, và thêm vào đó nét phong phú bằng sản vật tùy vùng miền. Người miền Đông có món khau nhục kỳ công làm từ thịt lợn, bánh tài lồng ệp ngọt ngào, thơm dẻo. Người Đông Triều có món mắm rươi. Ở Hà Nam, Quảng Yên thì lại chuộng bánh gio, thêm các loại hải sản như mực, ngán.

Cỗ Tết hài hòa và tinh tế một phần là nhờ các món nộm, món xào rau củ. Các loại rau truyền thống như bí đao, rau cải, rau cần, giá đỗ, rồi thì su hào, bắp cải, súp lơ, cà rốt, xà lách,... được phối hợp bổ sung rau xanh cho ngày Tết, tạo nên sắc màu phong phú. Món canh cũng đòi hỏi sự khéo léo tinh tế với bát canh măng, canh bóng bì mọc, miến nấu lòng gà,...

Những món ăn đặc trưng cho ngày Tết ở khắp các vùng khác nhau của Quảng Ninh

Bày đủ bát, đĩa ra mâm cỗ Tết, người ta đặt thêm vào bát dưa hành nhỏ. Dưa hành củ to tròn lụi bất cứ vùng quê nào cũng có, ngâm chua thành món ăn giải ngán, ăn kèm với thịt mỡ ngon miệng đã đi vào câu đối tượng trưng cho Tết “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ”. Đôi khi, chỉ ăn một miếng dưa hành là đã thấy Tết. Ngoài dưa hành còn có dưa cải muối, củ cải ngâm chua với rau cần, cà rốt.

Bày biện trên ban thờ còn có mâm ngũ quả gồm 5 loại trái khác nhau: nải chuối ôm lấy trái bưởi vàng hoặc phật thủ đùm bọc, xung quanh có cam, quýt, táo, hồng hoặc lựu, đào,.. gợi sự ngọt ngào, tốt lành, may mắn. Cùng với cỗ Tết, nhà nào rảnh rang thì làm thêm các loại mứt, chè kho vừa ăn chơi, vừa đãi khách. Mứt gừng, mứt bí, mứt sen... nhẹ nhàng mà thanh đạm.

Cỗ Tết quan trọng nhất là mâm cơm cúng giao thừa và 3 ngày Mùng Một, Hai, Ba. Lúc này, hầu hết các món đều đã chuẩn bị sẵn, chỉ có món canh, món xào là nấu mới. Sau khi làm lễ, hương tàn, người ông, người cha khấn xin hạ cỗ, bữa cơm ấm cúng, rộn rã niềm vui.

Cỗ Tết không chỉ có gia chủ thưởng thức mà còn để anh em họ hàng, rồi bạn bè tới chúc Tết ghé vào cùng dùng bữa. Ngày Tết nhà nào cũng đủ đầy, có khi chỉ cần xắt khoanh giò, xắn miếng bánh chưng nhưng ăn lại thấy ngon miệng hơn ở nhà. Đó là mâm cơm của sum họp, đoàn viên, của mong ước một năm mới hạnh phúc, no đủ.

Trường Giang