1. Văn hóa tinh thần:

       1.1. Hát Nhà tơ (hát – múa cửa đình):

- Hát Nhà tơ (hát – múa cửa đình) là một loại hình trình diễn mang tính lễ nghi – phong tục, gắn liền với đời sống văn hoá làng xã, Hát Nhà tơ (hát – múa cửa đình) ở nông thôn Việt Nam xưa nói chung, ở Móng Cái nói riêng thường được tổ chức trong dịp lễ hội đầu xuân ở ngay đình làng. Đào kép ở phường hát đều là những người gắn bó với ruộng đồng, sống chủ yếu bằng nghề cày cấy. Chỉ đến khi mùa xuân tới, vụ gặt vụ mùa đã xong, còn vụ chiêm thì chưa tới. Đây chính là thời kỳ rảnh rỗi, họ tập hợp nhau lại thành phường để đi hát ở những thôn làng có hội xuân như đình Làng Bầu (xã Quảng Nghĩa), đình Xuân Lạn (thuộc xã Hải Xuân); đình Quất Đông xưa (nay là đình Cát Bạc xã Hải Đông) và nhiều đình khác ở Hà Cối xưa (nay là huyện Hải Hà)…Họ thường phải khoán trước với các phường hát, hễ cứ đúng dịp lễ hội đầu xuân năm mới họ lại đem đàn, trống, đem phách tới tham gia.

- Trên thực tế, ở Quảng Ninh hiện nay loại hình nghệ thuật hát nhà tơ - hát, múa cửa đình chỉ tồn tại ở Móng Cái, Đầm Hà, Vân Đồn. Ngày 10/06/2011 UBND tỉnh Quảng Ninh ban hành Quyết định số: 1849/QĐ-UBND, về việc: Phê duyệt Dự án: Nghiên cứu, sưu tầm, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá phi vật thể “Hát nhà tơ - hát, múa cửa đình” trên địa bàn TP Móng Cái, Đầm Hà, Vân Đồn.

 - Hát Nhà tơ (hát – múa cửa đình) đã nổi tiếng từ trước Cách mạng Tháng tám ở vùng cộng đồng nguời Kinh sống lâu đời ven biển Đông Bắc. Tuy nhiên do hoàn cảnh lịch sử, xã hội nên hiện nay trên địa bàn Móng Cái chỉ còn tập trung ở xã Vạn Ninh và Quảng Nghĩa.

- Thành phố Móng Cái đã tổ chức lại và phát triển thêm các câu lạc bộ, đội, nhóm Hát Nhà tơ (hát – múa cửa đình), đặc biệt là CLB hát nhà tơ xã Vạn Ninh; dù thành lập chưa lâu nhưng CLB đã đạt được những thành tích được chính quyền, cơ quan các cấp đánh giá cao trong việc góp phần lưu giữ, bảo tồn và phát triển nghệ thuật truyền thống này trong đời sống văn hoá quần chúng nhân dân.

      - Nghệ thuật truyền thống Hát Nhà tơ (hát – múa cửa đình) thực chất là một loại hình sinh hoạt văn hóa bổ ích trong đời sống xã hội. Nó vừa giáo dục truyền thống yêu nước, lại vừa có tính vui chơi, giải trí lành mạnh với những lời ca thấm đẫm tình yêu làng xóm, yêu quê hương đất nước. Đó là giá trị bản sắc văn hoá cần phải bảo tồn, phát huy trong cuộc sống và cũng là một trong những yếu tố góp phần cho sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội của địa phương.

1.2. Hát Đối trên sông (Việt Nam - Trung Quốc).

- Hát Đối trên sông bắt đầu tổ chức từ năm 2001, được tổ chức vào tháng 11 hàng năm; là điểm nhấn trong khuôn khổ các hoạt động của Hội chợ Thương mại biên giới Việt Nam – Trung Quốc.

- Địa điểm: tại khu vực ngã ba Xoáy Nguồn, sông biên giới Bắc Luân, là hoạt động giao lưu Hát Đối giữa Thanh niên Móng Cái (Việt Nam) và Đông Hưng (Trung Quốc). Mỗi bên tham gia tổ chức theo hình thức luân phiên, sân khấu được bố trí trên chiếc thuyền đậu giữa sông, mỗi bên ở một đầu thuyền; đầu thuyền được trang trí theo nét văn hóa nổi bật nhất của mỗi đất nước.

- Phần mở màn chương trình: Hai bên hợp ca một ca khúc bằng cả lời Việt Nam và Trung Quốc (Thanh niên Việt Nam hát tiếng Trung Quốc và ngược lại); tiếp theo cho đến hết là sự luân phiên đối đáp bằng những bài hát, điệu múa mang đậm nét văn hóa của mỗi nước.

- Chủ đề của buổi giao lưa nhằm ca ngợi tình hữu nghị giữa hai nước Việt Nam–Trung Quốc, tình yêu quê hương đất nước, tình yêu đôi lứa và khát vọng hòa bình của hai dân tộc.

- Chương trình giao lưu hát Đối trên sông giữa thanh niên Móng Cái và Đông Hưng đã thu hút hàng ngàn người dân hai địa phương tới xem và cổ vũ, góp phần xây dựng tình đoàn kết Việt – Trung bền chặt, keo sơn.

2. Văn hóa ẩm thực:

2.1. Sò Huyết luộc và nướng: Sò Huyết ở Móng Cái thì có đặc điểm là con nhỏ, vỏ mỏng, ruột nổ và đỏ tươi.

- Sò huyết luộc Sả:

+ Nguyên liệu: Gồm Sò Huyết và cây Sả

+ Chế biến: Sò huyết rửa sạch, để ráo; Sả bóc vỏ ngoài, rửa sạch, chặt làm 3 khúc. Sau đó đập nát. Phần đuôi chứa nhiều hương vị nên sau khi đập dập thì cắt sợi. Phần thân có thể cắt đôi hoặc thái nhỏ tùy khẩu vị; Bỏ sả vào nồi nước, đem đun sôi. Nếu thích ăn cay có thể thái ớt bỏ vào cùng; Chờ nước sôi, bỏ sò huyết vào, đậy vung, chờ khoảng 1-2 phút rồi vớt ra ngay. Hoăc nếu muốn ăn chín thì chờ đến khi sò mở miệng rồi vớt ra. Dùng cùng muối tiêu chanh; Sò Huyết Luộc: Luộc Sò Huyết không được sống nhưng cũng không được chín quá (nếu sống thì ăn tanh, khó cạy miệng, nếu chín quá thì ăn nhạt và mất vị ngon). Sò Huyết luộc thường ăn kèm với rau dấp cá hoặc rau húng, chấm tương ớt pha bột canh và hạt tiêu.

- Sò Huyết nướng hành mỡ:

+ Nguyên liệu: Sò huyết, hành lá, muối, nước măm, dầu ăn hoặc mỡ nước, đậu phộng (lạc), tương ớt.

+ Chế biến: Sò huyết rửa sạch, ngâm vào xô nước lạnh có pha thêm chút muối để Sò ra hết cát rồi rửa lại lần nữa. Đun nồi nước sôi, thả Sò vào luộc sơ đến khi Sò há miệng ra thi vớt ra rồi cạy nửa phần vỏ sò đi.

Đậu phộng nướng sơ ở nhiệt độ 180ºC khoảng 5 phút hoặc rang trên lửa nhỏ, xát bỏ vỏ lụa bên ngoài, rồi đập nhỏ. Cho hành lá vào bát, trộn với hai thìa cafe dầu ăn hoặc mỡ nước, đun trên bếp khoảng 1 phút hoặc để vào lò vi sóng quay khoảng 30 giây để hành chín sơ. Trộn hành với nửa thìa nhỏ muối, nửa thìa nhỏ nước mắm.

Xếp sò ra khay nướng, dùng thìa phết ít tương ớt lên bề mặt con sò. Dùng thìa múc ít hỗn hợp mỡ hành rưới đều lên từng con sò. Để dành lại một ít mỡ hành, khi nướng xong  thì phết đều lên bề mặt sò cho bóng đẹp. Rắc một ít đậu phộng lên trên bề mặt sò. Cho khay sò vào lò nướng (hoặc bếp than hoa) ở nhiệt độ 190ºC khoảng 5 - 8 phút, không nướng lâu sò sẽ bị dai. Sò huyết chín, lấy ra phết ít hỗn hợp mỡ hành còn dư lên bề mặt sò, dùng nóng với tương ớt.

2.2. Món ăn được chế biến từ con Ngán:

Ngán là một loài Nhuyễn thể được khai thác từ biển, Ngán có vỏ trắng, sần và kích cỡ lớn hơn con Ngao. Vùng biển Quảng Ninh có rất Ngán, trong thịt Ngán có đầy đủ các chất protit, gluxit, lipit, nhiều vitamin và những chất khoáng cần thiết cho sức khỏe con người.

- Ngán xào: Lấy ruột Ngán đã rửa sạch trộn đều với một ít thịt lợn thái nhỏ, mộc nhĩ, nấm hương, gia vị, ướp nước mắm vừa phải trong 10 phút, rồi đem xào. Ngán xào có mùi vị thơm cay, đậm đà.

- Ngán luộc: Ngán mới bắt về, để khoảng một ngày cho thải hết bùn cát bên trong. Lấy bàn chải đánh sạch bùn cát bên ngoài vỏ Ngán; dùng cộng rơm khô hoặc cộng Cói khô ngâm nước buộc chặt con Ngán lại theo hình dấu “Cộng” rồi cho vào nồi luộc. Luộc Ngán là khâu khó nhất, Khi nước sôi tăm tăm thì phải vớt ra ngay, nếu vớt sớm quá ăn Ngán sẽ tanh, nếu chín quá ăn sẽ không còn mùi vị. Ngán luộc đúng kỹ thuật là khi tách vỏ con Ngán phải mọng nước, nước bên trong như nước sữa, ăn thơm, ngọt, ngậy.

- Ngán hấp: Ngán sống sau khi rửa sạch, tách vỏ ra, lấy thân bổ đôi cho gia vị vào rồi đặt trở lại trong vỏ, dùng dây buộc vỏ lại rồi đưa vào nồi hấp cách thủy.

- Ngán nướng: Ngán nướng chế biến như Ngán luộc, chỉ khác là không buộc, không luộc mà cho từng con lên bếp than hoa để nướng. Không nên cho gia vị như hạt tiêu, mỳ chính …vào Ngán vì con Ngán sẽ quắt đi và ăn không còn mùi vị đặc trưng của ngán.

- Ngán nấu canh chua: Thân Ngán nấu với me chua hoặc tai chua, khi nồi canh chín bắc xuống cho thêm một ít rau răm vào khuấy đều. Bát canh có màu trắng đục, ngọt nước và nhiều đạm.

- “Sakê” Ngán : Cho Ngán vào nước nóng trần qua rồi tách ruột cho vào cốc, lấy đũa dằm tướp, đánh nhiễn. Sau đó chế rượu vào, khuấy đều sẽ được một cốc rượu màu hồng huyết dụ rất ngon và hấp dẫn.

2.3. Sam 7 món: 

- Gồm: Tiết canh Sam, gỏi sam, chân sam xào chua ngọt, sam xào xả ớt, , sam hấp, sam bao bột gián, trứng sam  nướng. Các món ăn từ Sam thuộc loại hàn tình nên khi ăn nên thêm cùng với các gia vị nóng như: Giềng, sả, ớt, lá lốt..

       - Đặc biệt nhất là món trứng Sam nướng. Lật ngửa con Sam nóng hổi tách yếm bỏ ruột, dùng dao bén rạch bụng sẽ thấy trứng đầy ắp, vàng ươm bắt mắt; phần thịt sống lưng và sát đuôi dai và ngọt. Đốt bếp than miếng gáo dừa, đặt ngựa Sam rồi trở đều tới khi chín vàng; chuẩn bị sẵn: Bưởi chua tách múi, củ cải thái nhỏ ngâm giấm, rau thơm gồm húng cay, răm, đậu phộng rang đập dập, hành phi, nước mắm chanh tỏi ớt…Trứng Sam béo, thơm và nhiều đạm rất bổ dưỡng./.